Kỹ thuật clean code trong JavaScript
Trong thế giới nơi mọi thứ thay đổi chóng mặt, JavaScript vẫn là ngôn ngữ chủ lực – nhưng không vì thế mà ai cũng code JS đúng cách. Không ít người viết code chạy được, nhưng người khác đọc vào chỉ muốn… tắt VSCode. Vấn đề không nằm ở ngôn ngữ. Mà là ở tư duy viết code sạch (Clean Code).
Bài viết này sẽ giúp bạn:
- Hiểu rõ thế nào là “code sạch” trong bối cảnh JavaScript hiện đại.
- Biết áp dụng các nguyên tắc Clean Code vào thực tế.
- Viết code để người khác đọc vào là thấy “ngon”, còn chính bạn sau 3 tháng quay lại cũng không hoảng loạn.
1. Code sạch không phải là style guide – đó là tư duy
Dù bạn dùng Prettier hay ESLint, chúng không thay thế được tư duy clean code. Robert C. Martin (Uncle Bob) đã đúc kết hàng chục năm kinh nghiệm qua cuốn Clean Code, và cộng đồng JavaScript đã dịch nó ra bằng các ví dụ cụ thể, dễ áp dụng.
Clean code trong JS không chỉ là cú pháp chuẩn, m à là viết để:
- Người khác hiểu được logic ngay cả khi chưa chạy.
- Dễ bảo trì và mở rộng.
- Dễ test, dễ refactor, ít bug.
2. Đặt tên biến: Là nghệ thuật, không phải “mò đại”
Bạn thấy dòng này quen không?
Tưởng “tiết kiệm”, nhưng đọc xong thì chẳng ai hiểu gì. Hãy viết rõ:
Và đừng viết 3 hàm làm cùng một việc mà đặt tên khác nhau:
→ Gộp lại, cùng dùng getUser() nếu mục tiêu là như nhau.
3. Đừng để đầu người đọc phải “dịch” code
Code tốt là code không cần dịch sang tiếng người. Đặt tên rõ ràng, tách hàm đúng mức, tránh viết theo kiểu:
→ l là gì? Viết lại:
Và nếu phải dùng một con số đặc biệt (magic number), hãy đặt tên cho nó:
4. Hàm chỉ nên làm đúng một việc
Nghe đơn giản nhưng cực khó thực hiện, đặc biệt với JS – nơi bạn có thể mix đủ thứ vào một hàm.
❌ Sai lầm phổ biến:
✅ Tốt hơn:
→ Tách hàm rõ ràng giúp test dễ, tái sử dụng được, và code đọc như tiếng Anh.
5. Ưu tiên lập trình hàm (Functional Programming)
Thay vì viết vòng for truyền thống:
→ Dùng .reduce():
Functional JS không chỉ “ngầu” mà còn dễ test, ít side-effect, và rõ ràng hơn nhiều.
6. Đừng làm ô nhiễm toàn cục – và tránh sửa nguyên mẫu (prototype)
Nhiều dev từng viết:
→ Điều này rất nguy hiểm. Nếu có thư viện khác cũng sửa .diff, thì bug chết người. Giải pháp? Dùng class kế thừa:
7. Nếu viết class – thì viết cho đàng hoàng
Đừng dùng function kiểu cũ để mô phỏng class. Từ ES6, class đã trở thành công dân chính thức trong JS:
Và nhớ: composition > inheritance (hợp tác tốt hơn kế thừa).
8. Tuân theo SOLID – ngay cả khi JavaScript không ép bạn
Dù JS không có interface hay type như Java, C#, nhưng bạn vẫn nên học và áp dụng SOLID:
- Single Responsibility: Một class làm đúng một việc.
- Open/Closed: Mở rộng mà không chỉnh sửa code cũ.
- Liskov: Con thay cha mà không gây lỗi.
- Interface Segregation: Đừng bắt người dùng phụ thuộc vào thứ họ không cần.
- Dependency Inversion: Đừng gắn cứng class cấp cao với class cấp thấp.
Áp dụng được SOLID vào JS là bước tiến lớn để code bạn vững như tượng đá giữa bão release.
9. Test: Không có test, đừng ship!
Bạn viết code tốt đến đâu cũng không chắc nếu không có test. Hãy chia nhỏ logic để dễ test đơn vị (unit test), viết test theo từng trường hợp cụ thể, đừng gộp nhiều test vào một:
Dùng Jest, Mocha, Vitest, Playwright... gì cũng được – miễn là test có và chạy được.
10. Cuối cùng: Code sạch là code được cưng chứ không phải code phải xin lỗi
Đừng để code của bạn cần comment kiểu:
Nếu code cần nhiều chú thích thì có thể nó đã quá rối. Viết lại cho rõ ràng, ít phải chú thích hơn.
Tổng kết: Clean Code không khiến bạn giỏi ngay – nhưng giúp bạn sống sót lâu hơn
Viết code sạch không phải để “cho đẹp” hay “khoe mẽ” – mà là để:
- Dễ bảo trì khi dự án lớn lên.
- Dễ đọc khi bạn (hoặc người khác) quay lại sau 6 tháng.
- Dễ refactor và thêm tính năng mà không phát điên.
Tất cả code giỏi đều bắt đầu như cục đất sét. Và clean code là cách bạn nhào nặn nó thành nghệ thuật.
Nếu bạn thấy bài viết này hữu ích, hãy chia sẻ nó với đồng đội, để cùng nhau nâng tầm chất lượng code JavaScript – từng dòng một.